ટ્રીન….ટ્રીન….ટ્રીન સેકન્ડ હોમ ના મોટા હોલ માં રહેલા ફોન રણક્યો. મેનેજર સાહેબ એ ફોને ઉપાડ્યો, “હલ્લો.. કોણ બોલો તમે?” ફોન ની સામે બાજુ થી અવાજ આવ્યો, “પ્રમિલા બોલું… મોટી બા સાથે વાત થશે?” મેનેજર બોલ્યા, “બેન અઈ બધી મોટી બાજ, તમારે ક્યાં મોટી બા સાથે વાત કરવી છે?” પ્રમિલા વળતો જવાબ આપ્યો, “રસ્મી બા”. જરા વાત કરાવી દેશો મોટા ભાઈ? મનેજર એ કહ્યું, “હા બેન એમ બોલો ને રસ્મી બા હારે વાત કરવી છે. પણ તમે કીધું નઈ રસ્મી બા તમારે શું થાય?” પ્રમીલા બોલી, “એ મારા પપ્પા ના મમ્મી છે”. મેનેજર હળવાસ થી પુછ્યું, “માફ કરજો તમે થાનગઢ વાળા રસ્મી બા ની વાત તો નથી કરતા ને?” પ્રમિલા બોલી, “હા સાહેબ એજ”. મનેજર જરા ગુસ્સે થઇ ગયા, “પ્રમિલા બેન તમારા પપ્પા એ જે રસ્મી બા ને મૂકી ગયા તા ને રસ્મી બા અલગ હતા અત્યારે જે રસ્મી બા છે એ અમારા રસ્મી બા છે.” એમ કહી મેનેજર સાહેબ એ ફોન જોરથી પછાડી કાપી નાખ્યો. પ્રમિલા આવા શબ્દો સાંભળી ને અચંબો પામી ગઈ.
રાત પડી પણ પ્રમિલા ના મન હજી પણ વૃદ્ધાશ્રમ મેનેજર શાહેબ ની એ વાત ફરતી હતી. અને મન માં ને મન માં વિચરતી હતી મેનેજર સાહેબ આવુ કેમ બોલ્યા હશે? શું કારણ હશે? રસ્મી બા ને કઈ થયું નઈ હોય ને? ધીરે ધીરે પ્રશ્નો મન માં દરિયા ના ઊંચા મોજા ની જેમ ઉછળી ઉછળી ને પ્રમિલા ના મન ને મુજવવા લાગ્યા. જેમ તેમ કરી રાત તો નીકળી ગઈ. સવારે પડી ને પ્રમિલા નુ રોજીંદા જીવન ચાલુ થયું. ગેસ ની સગડી પર ચા મુકી ને પ્રમિલા પાછી પેલા મેનેજર ના વિચારો માં ખોવાય ગઈ. ચા ઉભરાઈ ને બાર આવી તો પણ પ્રમિલા વિચારો મા ખોવાયેલી હતી. અચાનક એ વિચારો માંથી બાર આવી તો ધ્યાન ગયું કે રસોડા આખુ ચા ચા થઇ ગયુ. રસોડું સાફ કરી ને પ્રમિલા પોતાના માટે ફરી ચા બનાવી. ચા ચા પીતા પીતા પ્રમીલા એ વિચાર્યું, હું જાતેજ રસ્મી બા ને મળવા જઇસ. ટ્રેન ની ટીકીટ બુક થઇ. સાંજ ની ટ્રેન પકડી પ્રમિલા વૃદ્ધાશ્રમ જવા નીકળી.
ટ્રેન માં બેઠા બેઠા પ્રમિલા એ રસ્મી બા સાથે વિતાવેલો સમયની યાદો ખોલી. રસ્મી બા સાથે વિતાવેલો સમય વિશે વિચારી ને મન ને મન થોડું મલકાતી. રસ્મી બા એ જીવન જીવવા માટે આપેલી ટીપ્સ નુ પોટલુ ખોલ્યું. રસ્મી બા આપેલી ટીપ્સ માં એક ટીપ્સ નુ હમેશા પાલન કરતી. રસ્મી બા કેતા, “પ્રમિલા બેટા જીવન જીવવાની સાચી મજા પોતાના સાથે આવે. પોતાના જો પાસે હોય તો તમને જીવન માં ક્યારે કોઈ તકલીફ ના થાય, અને કદાચ તકલીફ આવે તો પણ પોતાના સાથે રહી દરેક તકલીફો સામે લડી શકાય.” રસ્મી બા આવી વાતો સાંભળી ને જ પ્રમિલા મોટી થઇ અને ભણી ગણી એક સારી કારકિર્દી બનાવી. રસ્મી બા ના વિચારો મા ને વિચારો મા સમય ક્યાં પસાર થઇ ગયો ખબરજ ના પડી. સ્ટેશન આવ્યું ને ગાડી ની ગતી ધીમી ધીમી થઇ. પ્રમિલા પોતાનો સામાન લઇ નીચે ઉતરી. સ્ટેશન ની બાર નીકળી રીક્ષા ને બુમ પાડી. રિક્ષા વાળો આવ્યો, “બોલો બેન ક્યાં જવું છે?”. પ્રમિલા એ કહ્યું, “સેકન્ડ હોમ”. રિક્ષા વાળા ભાઈ એ રિક્ષા નુ મોઢું ફેરવી ને સેકન્ડ હોમ તરફ રિક્ષા રવાના કરી. અચાનક રિક્ષા વાળા ભાઈ એ પુછ્યું, “બેન કોઈ ને લેવા જાવ છો કે મુકવા?”. પ્રમિલા ને થોડો આશ્ચર્ય થયું ને બોલી, “ના ભાઈ ના. હું મારા રસ્મી બા ને મળવા જાવ છુ.” રિક્ષા વાળો ભાઈ એ આશ્ચર્ય સાથે પુછ્યું, “આ રસ્મી બા એટલે થાનગઢ વાળા ને?” પ્રમિલા એ કહ્યું, “હા એજ પણ તમે કેમના ઓળખો રસ્મી બા ને?” રિક્ષા વાળો બોલ્યો, “બેન રસ્મી બા ની સાથે તો જીવ જેવો સંબંધ છે. આખા દિવસ નુ કામ પતાવી રાતે સીધા રસ્મી બા ને મળવા જવાનું, ને દિવસ દરમ્યાન જે કર્યું હોય એ કેવાનું. આ રસ્મી બા જીવ દરિયા દિલ છે. એક દમ ભગવાન નુ માણસ. ને આવા દેવી ને કોઈ વૃદ્ધાશ્રમ મા કેવી રીતે મુકી શકે?”. વાતો નો સીલ સીલો ચાલુ રહ્યો. પ્રમિલા ઉતરી ને ભાડા માટે પુછ્યું પણ રિક્ષા વાળા ભાઈ એ લેવાનો ઇનકાર કરી આગળ વધી ગયો.
પ્રમિલાએ સેકન્ડ હોમ ના દરવાજા ની ડોર બેલ વગાડી. દરવાજો ખુલ્યો ને પ્રમિલા ને પુછ્યું બેન કોણ છો તમે ને કોને મળવું છે? પ્રમિલા એ કહ્યું, “રસ્મી બા થાનગઢ વાળા.” દરવાજો ખોલનાર એ પુછ્યું, “બેન તમે રસ્મી બા ને કોણ થાવ અને કેમ મળવું છે તમારે?” પ્રમિલા આવા આશ્ચર્ય વાળા પ્રશ્નો સાંભળી ને સત્બ્ધ થઇ ગઈ ને વિચારવા લાગી, “રસ્મી બા માટે બધા કેમ આવું બોલે છે સમજાતું નથી”. પ્રમિલા એ કહ્યું, “રસ્મી બા અમારા ઘર ની બાજુ માં રહેતા હતા. ને એ મને એમની દીકરી જેવીજ ગણે છે.” દરવાજો ખોલનારે “ઠીક છે” કહી પ્રમિલા ને સોફા પર બેસવા કહ્યું.
પ્રમિલા થોડીવાર બેઠી. થોડીવાર પછી સામે થી જીવન ની બધી ચાલો રમી ને થાકી ગયેલા એવા વૃદ્ધ ને લાકડી ના ટેકે ચાલતા આવતા જોયા. મોઢા પર ની કરચલી એમની ઉમર ની ચુગલી કરતીતી. હળવે હળવે એમના પગલા પ્રમિલા તરફ વધતા ગયા. રસ્મી બા પ્રમિલા પાસે પોંચી ને પુછ્યું, “બેટા તારી ઓળખાણ ના પાડી. બેટા તું કોણ છે? ને મને શું કામ મળવા આવી છે?” પ્રમિલા ને આંખો થોડી ભીની થઇ ગઈ. મનમાં થયું કે મેનેજર એ જે ફોન પર કહ્યું હતું એ સાચું હતું. જે રસ્મી બા ને પ્રમિલા ઓળખતી હતી એમની આવી હાલત જોઈ પ્રમિલા ની આંખો ભરાઈ ગઈ.
પ્રમિલા રોતા અવાજ માં બોલી, “બા મને ના ઓળખી? હું પ્રમિલા, પ્રમોદ ભાઈ ની દીકરી. તમારા થાનગઢ ના ઘર પાસે રહેતા હતા, યાદ છે?” રસ્મી બા એ પોતાના ભુતકાળ ની ચોપડી ના પન્ના ખંખોળીયા ને થોડીવાર પછી બોલ્યા, “પ્રમીલા? તું એજ પ્રમિલા છે ને જે રોજ મારી પાસે આવી ને ચોકલેટ માંગતી તી?” પ્રમિલા એ હસતા મોઢે કહ્યું, “હા બા હું એજ પ્રમિલા છુ.” રસ્મી બા એ પ્રમિલા ના માથે હાથ મુકી ને કહ્યું, “બેટા તું તો કેવડી મોટી થઇ ગઈ છે? પેલા તું કેવી ફ્રોક પેરી ને કુદતી કુદતી આવી ને મારા ખોળા મા બેસી જતી”. ભુતકાળ ની યાદો તાજા કરી ને બને હસવા લાગ્યા.
બંન્ને વચ્ચે વાતો ચાલતી હતી ત્યાં અચાનક રસ્મી બા એ પુછ્યું, “પ્રમિલા બેટા તને કેવીરીતે ખબર પડી હું અઈ છુ?” પ્રમિલા થોડી ઉદાસ થઇ ને બોલી, “બા છોડો ને એ બધી વાતો. તમે મળી ગયા એજ બવ છે.” રસ્મી બા એ થોડો પોતાના પ્રશ્ન ભાર આપી ફરીથી પુછ્યું, “બોલ તો ખરા તને કેવીરીતે ખબર પડી?” પ્રમિલા ને લાગ્યું બા ને નઈ કવ ત્યાં સુંધી બા આ પ્રશ્ન વારંવાર પૂછશે એટલે પ્રમિલા બોલી, “બા હું મારો અભ્યાસ પુરો કરી ને એક સારી કંપની માં નોકરી ચાલુ કરી. કંપની ના કામ થી મારે થાનગઢ આવાનું થયું. એટલે વિચાર્યું કે ઘણા સમય થી તમને જોયા નથી તો સાથે સાથે તમને પણ મળી લઈશ. પણ જયારે હું તમારા ઘરે પોંચી ને તમારા વિશે પુછ્યું તો પ્રભા કાકી એ એવુજ કીધું કે, ડોસી તો ક્યાર ની મરી ગઈ. મને આવું સાંભળી થોડું દુઃખ થયું. હું ત્યાં થી નીકળીજ રહી ત્યાં દરવાજા પાસે ઉભેલી તમારા દીકરા ની દીકરી કોમલ એ મને બોલાવી ને મને કહ્યું બા ને કઈ નથી થયું. મમ્મી એ બા ને વૃદ્ધાશ્રમ માં મુકી દીધા છે. ને મને અઈ નુ સરનામું મળ્યું એટલે મેં કાલે ફોન કર્યો તો પણ કોઈએ મને તમારા વિશે કશું કહ્યુજ નઈ મને ચિંતા થઇ એટલે હું કશું વિચાર્યા વગર તમને મળવા માટે અઈ પોંચી ગઈ”. રસ્મી બા ના આંખો માંથી આંસુ નીકળી ગયા. પ્રમિલા એ રસ્મી બા ને પુછ્યું, “બા આ બધું શું છે તમારું પોતાનું ઘર છે તો પછી અઈ રેવાનું કારણ નથી સમજાતું?”
રસ્મી બા દબાતા અવાજે કહ્યું, “મારો દીકરો હતો ત્યાં સુંધીજ એ મારું ઘર હતું. દીકરા ના અવસાન પછી પ્રભા એ નફટાઈ ની હદ વટાવી દીધી. રોજ રોજ નો કંકાશ ચાલુ થયો. ઘર મારા નામ પર હતું ત્યાં સુંધી તો ખાલી બોલવા થી ચાલતું હતું પછી પ્રભા એ ચાલાકી થી ઘર એના નામ પર કરી લીધું ને મને અઈ મુકી ગઈ.” પ્રમિલા આ સાંભળી ને રડી ગઈ. થોડો ગુસ્સો પણ આવ્યો પ્રભા કાકી પર. પ્રમિલા એ રસ્મી બા ને કહ્યું, “બા હું તમારી દીકરી છુ ને?” રસ્મી બા ને હસતા હસતા કહ્યું, “તું તો મારી વાલી દીકરી છે” પ્રમિલા બોલી, “તો પછી દીકરી ની વાત માનસો?” રસ્મી બા બોલ્યા, “કઈ વાત?” પ્રમિલા બોલી, “બા તમે મારી સાથે ચાલો મારા ઘરે. હવે તમે મારી સાથે રહેસો. હમેશ માટે.” રસ્મી બા એ કહ્યું, “ના બેટા. જીવન ની દરેક બાજી રમી ચુકી છુ, ને બાકી નુ જીવન અઈજ જીવી લઈશ.” પ્રમિલા એ બા ને આજીજી કરી, “બા એવુ શું કામ બોલો છો, હું તમારી દીકરી છુ ને, તો પછી હવે તમે મારી સાથેજ રહેશો. મારે બીજું કઈજ સંભાળવું નથી. હું તમને લેવા માટેજ આવી છુ” રસ્મી બા એ ઘણી ના પાડી પણ પ્રમિલા ની જીદ સામે વધારે ટકી ના શક્યા ને અંતે પ્રમિલા સાથે જવા હા પાડી. પ્રમિલા એ બા ને લઇ જવાની બાકી ની વિધિ પુરી કરી. પણ આટલા સમય થી રસ્મી બા અઈ રહ્યા હતા એટલે બધા ની વિનતી આવી કે, “બા ને ભલે લઇ જાવ પણ બા નુ ધ્યાન રાખોજો. આ લ્યો આ કાગળ એમાં અમે બા ની આખી દિનચર્યા લખી દીધી છે”. બધા ની વિનંતી સાથે બા એ સેકન્ડ હોમ ને આવજો કહી દીધું. ટ્રેન મા બેસી ને રસ્મી બા પ્રમિલા ના ઘરે પોંહચી ગયા. પ્રમિલા એ આગતા સ્વાગતા કરી ને બા માટે આરામ કરવાની વ્યવસ્તા કરી.
સવાર પડી ને રસ્મી બા એ ઘણા સમય પછી ખુલ્લા સ્વાસ નો અનુભવ કર્યો. સવાર ની પુજા પાઠ પતાવી ને રસ્મી બા ગેલેરી મા મુકેલી ખુરશી મા બેઠા. થોડીવાર મા પ્રમિલા ચા લઇ ને આવી. ચા પીતા પીતા બા વિચારો મા ખોવાઈ ગયા કે, “જીવન મા આટલું આટલું કર્યું, છોકરા ને ભણાવ્યા, મોટા કર્યા, લગન કરાવ્યા, પણ અંતે હું એકલી પડી ગઈ.” વિચારો ચાલતા હતા ત્યાં પ્રમિલા આવી, “બા સવાર સવાર મા શું વિચારો કરી રહ્યા છો?” રસ્મી બા બોલ્યા, “કશું નઈ બસ એમજ”. પણ પ્રમિલા ને ખબર પડી ગઈ કે બા શું વિચારે છે. પ્રમિલા એ કહ્યું, “બા હવે આવું બધુ હવે નઈ વિચારવાનું. જે થયું એ બધું ભુલી જાવ ને હા હવે મને મુકી ને ક્યાય નથી જવાનું”. રસ્મી બા થોડી હળવાસ થી કીધું, “બેટા હું તને મુકી ને હવે ક્યાંય નથી જવાની. તે મને નાનપણ મા જેટલી હેરાન કરી છે એટલી તને હેરાન કરીશ”. ને બને હસવા લાગ્યા.